حق پخش تلویزیونی معضل مزمن فوتبال ایران که هر یک از طرفین، صدا و سیما و فدراسیون فوتبال دیگری را مسبب آن می‌داند، در اروپا و حداقل در چهار لیگ معتبر قاره سبز یعنی لیگ برتر انگلیس، سری A ایتالیا، لالیگای اسپانیا و بوندس‌لیگای آلمان مسئله‌ای حل شده است.
اگرچه در این لیگ‌ها بهره‌مندی از امکان فروش حق پخش بازی‌ها به شبکه‌های خصوصی کار را آسان‌تر کرده اما واقعیت این است که نحوه توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش بازی‌ها در هر یک از این لیگ‌ها ساختار مشخصی دارد که باعث جلوگیری از بروز مشکلاتی می‌شود که نظیر آن در فوتبال ایران به چشم می‌خورد.
به نقل از تسنیم، در زیر به اختصار ساز و کار توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش مسابقات چهار لیگ برتر حال حاضر اروپا یعنی لیگ برتر انگلیس، سری A، لالیگا و بوندس‌لیگا را بررسی می‌کنیم.
لیگ برتر انگلیس
در میان لیگ‌های برتر اروپا و در واقع در کل لیگ‌های فوتبال، لیگ برتر انگلیس هر ساله بیشترین درآمد را از فروش حق پخش بازی‌های خود کسب می‌کند که این یکی از دلایل تفاوت در قدرت خرید بیشتر تیم‌های این لیگ در بازار نقل و انتقالات است، موضوعی که تابستان امسال با گذشتن رقم خرید بازیکنان در فوتبال جزیره از مرز یک میلیارد پوند به اثبات رسید.
در لیگ برتر انگلیس که فصل گذشته مسئولان آن حق پخش بازی‌ها را با قراردادی 3 ساله (از فصل 2015-2014) به مبلغ 5 میلیارد پوند فروختند، توزیع درآمدهای حاصل از فروش حق پخش میان بیست تیم حاضر در لیگ بر اساس 3 فاکتور صورت می‌گیرد. فاکتور اول «توزیع عادلانه» است که 50 درصد از این درآمد را میان تمام تیم‌ها به اندازه مساوی تقسیم می‌کند. فاکتور دوم «پرداخت بر اساس شایستگی» است که 25 درصد از درآمدها را بر اساس جایگاه تیم‌ها در فصل گذشته میان آنها تقسیم می‌کند.
فاکتور سوم هم که به نوعی «پاداش محبوبیت» است تکلیف 25 درصد بقیه درآمدها را مشخص و آن را میان تیم‌ها بر اساس تعداد دفعات پخش بازی‌هایشان تقسیم می‌کند. این تقسیم بندی مربوط به درآمدهای حاصل از فروش حق پخش در داخل انگلیس است. درآمد حاصل از فروش حق پخش در خارج از این کشور به طور مساوی میان تمام تیم‌ها تقسیم می‌شود.
سری A ایتالیا
نحوه توزیع درآمدهای حاصل از حق پخش تلویزیونی در ایتالیا تا دو فصل پیش ساز و کار ساده‌تری داشت به طوری که به دو بخش تیم‌های شمالی و جنوبی تقسیم می‌شد چرا که در ایتالیا (مانند اسپانیا) تا فصل 2012-2011 توزیع درآمدی‌های حق پخش بر اساس سیستم مذاکرات فردی صورت می‌گرفت. ایتالیایی‌ها اما از دو فصل پیش درآمدهای را به صورت گروهی تقسیم می‌کنند که در این تقسیم‌بندی نسبتاً پیچیده شش عامل در نظر گرفته می‌شود.
1- سهم یکسان برای تمام تیم‌ها (40 درصد)
2- سهم بر اساس تعداد هوادار (25 درصد)
3- سهم بر اساس میانگین عناوین کسب شده در بازه زمانی 5 فصل اخیر(15 درصد)
4- سهم بر اساس قدمت و نتایج تاریخی(10 درصد)
5- سهم بر اساس جایگاه فصل گذشته(5 درصد)
6- سهم بر اساس جمعیت شهری که هر یک از تیم‌ها در آن مستقر هستند (5 درصد)
بر اساس الگوی تعریف شده برای توزیع درآمدهای حق پخش تلویزیونی، درآمدی که از این محل نصیب تیم‌ها می‌شود تفاوت زیادی با هم دارد به نحوی که درآمد تیمی مانند یوونتوس به خاطر داشتن بیشتر هوادار در ایتالیا برای یک فصل تا سقف 56.5 میلیون یورو هم می‌رسد در حالی که سیه‌نا، دومین تیم کم طرفدار سری A، تنها 1.5 میلیون یورو درآمد دارد. با این حال بازگشت به سیستم توزیع جمعی درآمدهای حق پخش در ایتالیا به نفع تیم‌های کوچکتر شده است، اگرچه که هنوز غول‌های شمالی کشور مانند اینتر، میلان و در راس همه آنها یوونتوس 3 تا 4 برابر تیم‌های کوچک از درآمدهای حق پخش تلویزیونی سود می‌برند و به این ترتیب توزیع این درآمدها نسبت به لیگ برتر الگوی ناهمگون‌تری دارد.
در فصل 2013-2012 از مجموع 950 میلیون یورویی که از محل فروش حق پخش تلویزیونی نصیب سری A شد، 103.8 میلیون یورو به یوونتوس، 87.7 میلیون یورو به میلان و اینتر، 65.5 میلیون یورو به ناپولی و 65.1 میلیون یورو به رم رسیده است. این رقم برای تیم‌های پایین جدولی اما کاملا متفاوت است به طوری که پسکارا 24.8 میلیون یورو، سیه‌نا 27.7 و کیه‌وو 29.1 کم درآمدترین تیم‌ها از نظر کسب حق پخش تلویزیونی بوده‌اند.
لالیگای اسپانیا
در مورد توزیع درآمدهای حق پخش تلویزیونی در اسپانیا چیزی که جلب توجه می‌کند، «بدون سیستم» بودن آن است که توزیع به شدت نابرابری را در میان 20 تیم حاضر در لیگ دسته اول این کشور ایجاد می‌کند. بر اساس قوانین فدارسیون فوتبال اسپانیا، تیم‌های بارسلونا و رئال مادرید به عنوان بزرگترین تیم‌های باشگاهی فوتبال این کشور می‌توانند نزدیک به نیمی از کل درآمدهای حاصل از فروش حق پخش تلویزیونی بازی‌های لالیگا (43 درصد آن را) که به رقمی نزدیک به 140 میلیون یورو در سال برای هر یک از آنها می‌رسد به خزانه خود واریز کنند.
این در حالی است که تیم‌هایی مانند والنسیا و اتلتیکومادرید به عنوان سومین و چهارمین تیم‌های پرطرفدار اسپانیا نزدیک به یک سوم درآمد، به ترتیب 48 و 46 میلیون یورو از محل فروش حق پخش تلویزیونی درآمد داشته‌اند. 12 تیم از 20 تیم لالیگا هم تنها 13 تا 18 میلیون یورو و 7 تیم هم 14 میلیون یورو درآمد داشته‌اند، یعنی تنها یک دهم از درآمد بارسلونا یا رئال مادرید.
در حقیقت قدرت و پرستیژ دو تیم بارسلونا و رئال مادرید و همچنین ضعف و ناکارآمدی سیستم مدیریتی فدراسیون فوتبال اسپانیا (LFP)، سبب شده که توزیع درآمدهای حق پخش تلویزیونی در اسپانیا به شیوه‌ای کاملاً ناعادلانه صورت بگیرد و به نظر نمی‌رسد که این شیوه‌در آینده‌ای نزدیک تغییر کند. البته اعتراض به این نحوه تقسیم‌بندی درآمدها از سوی باشگاه‌های کوچکتر به خاطر افزایش فشار بحران اقتصادی اکنون بیشتر شده است.
بوندس‌لیگای آلمان
شیوه تقسیم بندی درآمدهای حاصل از حق پخش تلویزیونی در آلمان با سایر لیگ‌های اروپا متفاوت است و در حقیقی هیچ شباهتی به سایر لیگ‌ها ندارد. در آلمان از سیستم امتیازدهی برای تقسیم درآمدهای فروش حق پخش تلویزیونی استفاده می‌شود به طوری که جایگاه تیم‌ها در همان فصل، ضریب 40، (مجموع جایگاه‌های هر تیم در هر یک از 34 هفته لیگ)، جایگاه‌ها تیم‌ها در پایان فصل قبل، ضریب 30، جایگاه تیم‌ها در دو فصل قبل، ضریب 20 و جایگاه آنها در سه فصل قبل، ضریب 10 دارد.
مجموع امتیازاتی که هر تیم با ضرایب در نظر گرفته شده کسب می‌کند، تنها به منزله جایگاه هر تیم در جدول رده‌بندی امتیازات در تقسیم‌بندی درآمدهای حق پخش تلویزیونی است و مستقیماً به معنای سهمی که آنها از این درآمد دریافت می‌کنند نیست. به عبارت بهتر اگر بایرن‌مونیخ ضریب 40 داشته باشد و دورتموند ضریب 20، لزوما بایرن 2 برابر دورتموند حق پخش دریافت نمی‌کند. در واقع تیمی که بیشترین امتیاز را می‌گیرد، دقیقا 0.76 میلیون یورو بیشتر از تیم دوم دریافت می‌کند و همین روند در مورد تفاوت تیم دوم با سوم و سوم با چهارم تا آخر تکرار می‌شود و به جایی می‌رسد که تیم آخر، تیم هجدهم دقیقا نصف درآمدی که تیم اول دارد دریافت می‌کند.
به عنوان مثال بایرن مونیخ در فصل 2013-2012 درآمدی معادل 25.84 میلیون یورو از حق پخش تلویزیونی داشت، دورتموند 25.07 و گروتر فورثِ رده آخری 12.92 میلیون یورو. در آلمان همچنین بخش کوچکی از درآمد حاصل از فروش حق پخش تلویزیونی با عنوان «سهم شایستگی» بر اساس تعداد بازی‌هایی که از هر تیم پخش می‌شود به آن تیم تعلق می‌گیرد.
... و اما لیگ ایران
البته که نمی‌توان لیگ ایران را با لیگ‌های معتبر جهان مقایسه کرد، اما اینکه بگوییم به این دلیل، باید حق فوتبال را نادیده گرفت، چندان منطقی نیست. فدراسیون فوتبال پیشنهاد 160 میلیاردی برای سه سال را به صداوسیما داده بود که جام‌جم‌نشینان اعلام کردند حداکثر 22 میلیارد پرداخت می‌کنند. این موضوع مورد مخالفت فدراسیون فوتبال قرار گرفت تا کار به شورای امنیت کشور کشیده شود و مسئولان این شورا حق را در نهایت به صداوسیما دادند. با این حال کفاشیان به انتقاد شدید از صداوسیما پرداخت و گفت که ورود دوربین‌ها به ورزشگاه‌ها غیر قانونی است اما این موضوع همچنان ادامه دارد و به نظر نمی‌رسد اتفاق خاصی هم رخ دهد چرا که فعلا صداوسیما توانسته حرفش را به کرسی بنشاند.