نشست نقد و بررسی برنامه تلویزیونی نود با حضور عادل فردوسی‌پور مجری و تهیه‌کننده این برنامه، امیر حاج رضایی کارشناس فوتبال، حسام الدین آشنا استاد دانشگاه امام صادق، حسین پاینده عضو هیأت علمی دانشگاه طباطبایی، حسین آقازمانی مدیر گروه ورزش شبکه سه، عبدالله گیویان استاد دانشکده صدا و سیما، غلامحسین شعبانی مدیر مسئول دنیای ورزش، برنامه‌سازان و اهالی رسانه در ساختمان سیما برگزار شد.
رضا فرخ نژاد مدیر مجموعه پژوهشی سیما در ابتدای این مراسم با بیان اینکه نقد و بررسی نود دهمین جلسه‌ای است که تا به حال توسط این مجموعه برگزار می‌شود، اظهار کرد: در رویکرد جدید ما پژوهش محوری را مبنا و اساس و شعار راهبردی و استراتژیک کارمان قرار دادیم و این مسئولیت ما را دو چندان می کند. نقد و بررسی برنامههای تلویزیونی باعث آشکار شدن نقاط قوت و ضعف آن در می‌آید و با کمک کارشناسان ارتقاء پیدا می‌کند.
در ادامه این مراسم که با ۴۵ دقیقه تأخیر آغاز شده بود، کلیپی پخش شد که شامل نظرسنجی از مردم درباره برنامه "نود" مقابل فرهنگسرای رسانه و بخش‌هایی از این برنامه بود.
فردوسی پور نیز در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه ترجیح می‌دهد بعد از نقدها حرف بزند، گفت: آیتم جالبی دیدیم که حرفی که می‌خواستم بزنم را مردم در آن گفتند. حالا ۱۳ سال از تاسیس برنامه ۹۰ گذشته و وارد چهاردهمین سال آن شده‌ایم. مرداد ۷۸ وقتی برنامه کلید خورد جوان ۲۵ سالهای بودم. گرچه اکنون برنامه ما با آن سالها قابل مقایسه نیست اما کار ما نیز مثل هر اثر دیگری باید نقد شود.
وی ایده اولیه این برنامه را علاقمندی به فوتبال و کم اطلاعی از آنچه که در فوتبال شهرستان‌ها می‌گذرد معرفی کرد و گفت: آن سال نسخه‌ای از برنامه انگلیسی match of todayبه دست ما رسید و بعد از دیدن آن کارمان را آغاز کردیم.
در ادامه حاج رضایی با اشاره به اینکه دغدغه‌اش در فوتبال دغدغه فرهنگی بوده اظهار کرد: معتقدم بدون رشد فرهنگ ارتقایی در فوتبال نخواهیم داشت. شرکت در برنامه ۹۰ برای من یک افتخار است. در فوتبال صحنه‌های دراماتیکی رقم می‌خورد و همواره فوتبال جلوتر از کارشناسان رده اول دنیا حرکت می‌کند حتی تعابیری وجود دارد که فوتبال را خود زندگی می داند.
وی افزود: برای من که ۵۵ سال در فوتبال زندگی کرده‌ام برد و باخت‌هایی وجود داشته و بزرگترین باختم از دست دادن همسرم بوده است و تنهایی عمیق و سنگینی خودم را با فوتبال پر می‌کنم. در خبرهای یورو داریم که سر مربی فرانسه ممکن است سمتش را از دست بدهد یا خود از ادامه این کار منصرف شود که دلیل آن تحولات سیاسی است و نشان می‌دهد فوتبال از حوزه سیاست تاثیر می‌گیرد.
فردوسی‌پور هر هفته بندبازی می‌کند
این کارشناس فوتبال ادامه داد: در سال ۲۰۰۸ یک فیلمساز انگلیسی مستندی به نام "مردی روی سیم" ساخت که داستان واقعی کسی بود که با کشیدن سیمی بین برج‌های دو قلو از آن با ارتفاع ۴۱۱ متر و ۴۸ سانتیمتر از سطح زمین عبور کرد تا مانیفست خودش را اعلام کند. تصور من این است کار فردوسی پور از آن مرد سخت‌تر است و او هر هفته برای نشان دادن عدالت و فرهنگ از روی آن سیم عبور می‌کند.
وی افزود: برنامه ۹۰ را نمی‌توانیم از عادل جدا کنیم و این دو به منزله دوقلوهای به هم چسبیده‌ای هستند که جدایی‌شان به مرگشان منجر می‌شود. این برنامه بیانیه‌هایی صادر می‌کند که فرهنگسازی و مبارزه با عدالت ستیزی و عمیق تر کردن نگاه جامعه نسبت به فوتبال از جمله آنهاست. این موضوع ۹۰ را به شکل یک رنسانس ، نوزایی و انقلاب در جامعه درآورده که تاثیرات آن را نیز می‌بینیم.
پاینده نیز در ادامه در سخنانی اظهار کرد:من در کلاس‌های نقد ادبی برای دانشجویان رشته‌های مختلف از جمله فلسفه هنر تاکید می‌کنم برنامه ۹۰ را نگاه کنند. ما این برنامه را یک متن می‌دانیم که می‌تواند قرائت شود و از دو دید روانکاوی و نشانه شناسی قابل بررسی است. زمین فوتبال و تمام حاشیه‌های آن از جایگاه خبرنگاران، تماشاچیان و داوران را به کلی نشانگانی می‌دانیم که از دال‌های آنها مدلول‌هایی به ذهن متبادر می‌شود که ما با استفاده از این مدلول‌ها معنای ثانوی فوتبال را بررسی می‌کنیم.
وی با اشاره به بعد روانشناسی ادامه داد: تیم فوتبال بحرین پس از شکست ایران با پرچم عربستان سعودی دور پیروزی زدند که ایران معانی بسیاری به ذهن متبادر می‌کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به نظرسنجی‌هایی که در دانشگاه درباره میزان سطح علمی استاد از دانشجویان تهیه می‌شود، تصریح کرد: در این نظرسنجی از کسانی که در حال یادگیری یک علم هستند درباره سطح علمی استاد آن نظرسنجی می‌کنند و این مثل یک لطیفه است. داوری درباره فوتبال در ۹۰ از مردم عادی نیز به همین شباهت دارد.
ورود به سیاست اجتناب ناپذیر است
در ادامه فردوسی پور با بیان اینکه در سال ۷۸ تابع هدف این چنینی برای خود رسم نکرده بوده است، اظهار کرد: فکر نمی‌کردم به اینجا برسیم اما در رویاهایم همیشه دوست داشتم برنامه دیده شود و مردم با آن ارتباط برقرار کنند از طرفی از ابتدا علاقه نداشتم وارد مسایل سیاسی شوم اما ورود سیاسیون به ورزش مثل دخالت نمایندگان مجلس در یک موضوع ورزشی پرداخت ما به سیاست در برنامه را اجتناب ناپذیر می‌کند و الا هیچ علاقه‌ای به سیاست نداشتم، ندارم و نخواهم داشت. در تمام دنیا از محدودیت فوتبال سوء‌استفاده، حسن استفاده و در کل استفاده می‌شود.
آشنا نیز ۹۰ را پرطرفدارترین برنامه تلویزیونی ایران خواند و گفت: برنامه ۹۰ الگوی برنامه سازی موفق را برای دیگر برنامههای تلویزیونی ارایه داده و به این طریق یک خودباوری را در میان برنامه سازان رواج داد که ما می توانیم برنامه‌ای را بدون استفاده از پلشتی‌ها ساخته و آن را پر بیننده کنیم.
وی افزود: سالها است که سیمای جمهوری اسلامی در مقابل شبکه‌هایی که مثل قارچ درآمده‌اند تن به تسلیم و گاه مقاومت‌های ناموفق داده اما با ۹۰ نشان داده است می‌توان بدون استفاده از سکس، خشونت و عبور از مرزهای اخلاقی، سیاسی، اعتقادی برنامه‌هایی تولید کرد که میلیون‌ها بیننده را پای تلویزیون میخکوب کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به موضوع یکسان بودن تهیه کننده و مجری یک برنامه یادآور شد: تجربه نشان داد در مواردی که نمی‌تواند قابل تسری باشد تسلط موجودی یک برنامه که خود تهیه کنندگی آن را نیز بر عهده دارد می‌تواند به موفقیت یک برنامه منجر شود و برنامه نه از رژی تهیه کننده که از داخل استودیو اداره شود.
آشنا تولید الگوی موفق نقد رسانه‌ای را دیگر موفقیت ۹۰ خواند و اظهار کرد: در یک برنامه تلویزیونی فوتبالی شاید این پرسش پیش بیاید که مجری برنامه با فدراسیون، یک بازیکن یا تیم و یا یک شرکت تجاری زد و بند کرده است اما در ۹۰ مردم حس می کنند کسی آنها را نمایندگی می‌کند و فردوسی پور چشم بینا، هوشیار و نگرانی است که از طرف مردم وقایع را باز می‌کند و شرح می‌دهد. از طرفی ما در سالهای اخیر عادت کرده‌ایم همواره نق بزنیم و رو در رو تعارف کنیم اما ۹۰ با صراحت خود حساسیت‌های جامعه در این زمینه را بالا برد.
حاج رضایی نیز در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: جورج اورول می‌گوید فوتبال جنگ بدون تیراندازی است. برخی منتقدان نیز فوتبال را یک جنگ می‌خوانند. من بعد از خواندن کتاب سایمون کوپر که فردوسی پور آن را ترجمه کرده بود پی بردم آلودگی فوتبال ایران از برخی نقاط کمتر است و در برخی نقاط دیگر بیشتر.
وی تصریح کرد: بخش گسترده‌ای از جامعه فوتبالی از برنامه ۹۰ توقع سوبسید دارند مثلاً یک مدیر ناکارآمد می‌خواهد موفق جلوه کند یا یک رئیس آلوده پاک و مطهر نشان داده شود اما برنامه ۹۰ بر پایه مستند ساخته می‌شود و همواره مردم را بهترین قاضی اتفاقات می داند.
"نود" به هیچ کس باج نمی‌دهد
فردوسی پور با اشاره به سخنان مطرح شده در نشست گفت: استاد پاینده بهتر از من از برنامه تعریف کرد البته مردم در کوچه و بازار همواره ارادت خود را نشان می دهند اما اینکه قشر تحصیل کرده این گونه حرف بزند جای مباهات دارد. وظیفه رسانه بازتاب واقعیت‌ها است. با این حال ممکن است کسی در برنامه پرده دری‌هایی کند اما من نمی‌توانم صحبت های شخصی را سانسور کنم و چگونگی برخورد در یک برنامه زنده به مهمانان بر می‌گردد. با این حال ۹۰ موفق شد میزان نقدپذیری مسئولین را بالا ببرد و باعث شود مسئولان مردم را در جایگاهی بینند که باید به آنها پاسخ دهند.
پاینده در سخنانی گفت: وقتی برنامه سه هفته پخش نمی‌شود شایعاتی پیرامون آن رواج پیدا می کند و تیترهای بسیاری در مطبوعات زده می شود که نشان می دهد ۹۰ توانسته به گستره مردم نفوذ کند. از طرفی شبکه ۳ برای جوانان است و مخاطب را جذب می کند و صدا و سیما برنامههای ورزشی دیگری نیز داشته که هیچکدام تا این حد محبوب نشده‌اند چرا که ۹۰ از تعارف ایرانی اجتناب می‌کند و به هیچ چهره‌ای باج نمی دهد.
آشنا نیز در ادامه گفت: مهمترین ایراد برنامه ۹۰ دامن زدن به تب فوتبال زدگی در جامعه است که به صورت سیستماتیک عمل می کند در واقع در فقدان برنامههای دیگر وجود ۹۰ باعث می‌شود فوتبال در جامعه اهمیتی بیشتر از آنچه شایستگی‌اش را دارد داشته باشد.
وی افزود: اگر ما ۹۰ سیاسی، اقتصادی یا برنامه های مشابه دیگر داشته باشیم باز هم ما نگران فوتبال زدگی می‌شدیم؟؟ اما مسلماً در صدا و سیمایی که در آن جز فوتبال در حوزه‌های دیگر برنامه خوبی ساخته نمی‌شود ناخودآگاه این اتفاق رخ می‌دهد و در صدا و سیمایی که می‌گویند پشت ۹۰ به کوه گرم است برنامه هفت را به راحتی کن فیکون می‌کنند. در واقع فوتبال یک کبریت بی‌خطر تلقی شده که همه می‌توانند در آن به سر و کله هم بزنند به شرط آنکه به سر و کله کس دیگری نزنند! و این مهم تلقی شده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اصلا ًاعتقاد ندارم که وظیفه رسانه بازتاب واقعیت ها است و این یکی از شعارهای فریبنده رسانه است که در برنامه ۹۰ نیز داده می‌شود.
پاینده نیز با اشاره به پرداخت به موضوع توهین تماشاگران و بازیکنان داوران در برنامه ۹۰ اظهار کرد: این پرداخت ناخواسته به این اتفاق دامن زد و وقتی صحنه‌ای که داور قاطعانه درباره آن نظر داده دوباره پخش شده و از بازیکنان یا مردم می خواهند درباره آن نظر بدهند، هر گونه مرکزیت، اقتدار یا صلاحیت از داوران گرفته می‌شود و به اتفاقات د امن می زند.
حاج رضایی گفت: حرف‌هایی که درباره ۹۰ می‌زنم به عنوان یک کارشناس ورزشی نیست بلکه من از اعتقادات خودم طرفداری می‌کنم و جامعه ما به گفتمان و دیالوگی که در برنامه ۹۰ وجود دارد نیازمند است. فلسفه زندگی حرکت به سوی حقیقت است که رگه‌هایی از آن را در ۹۰ می‌بینیم. ژان پل سارتر می‌گوید حقیقت همواره چیزی است که باید به دنبالش گشت. برنامه ۹۰ نیز در جستجوی حقیقت است و فوتبال عنصری است که می تواند در نزدیک شدن جامعه به حقیقت کمک کند.
وی افزود: هزاران خبرنگار از سراسر جهانم در سال ۱۹۷۸ به آرژانتین رفتند و در حالی که به بهانه جام جهانی فوتبال در آنجا حضور داشتند با دردها و آلام مردم آرژانتین آشنا شدند در حالی که بدون فوتبال جز چند خط از بحران‌های این کشور در مطبوعات ذکر نمی‌شد...